علی رغم مشکلات زیست محیطی که در مورد رنگزاهای گوگردی عنوان می شود آنها جایگاه مهمی برای رنگرزی الیاف سلولزی با شیدهای مشکی ٬ قهوه ایی ٬ آبی ٬ سبز در عمق های متوسط تا زیاد به خود اختصاص داده اند.
این رنگزاها دارای ثبات نوری و شستشویی خوبی میباشند اما به خوبی رنگهای خمی و آزوییک نیستند.
رنگزاهای گوگردی به چهار گروه اصلی طبقه بندی میشوند :
رنگزاهای گوگردی نامحلول CI Sulphur Dyes
رنگزاهای گوگردی لوکو CI Leuco Sulphur Dyes
رنگزاهای گوگردی محلول CI Solublised Sulphur Dyes
رنگزاهای گوگردی متراکم CI Condensed Sulphur Dyes
رنگزاهای گوگردی نامحلول غیر قابل حل در آب بوده و گوگرد به صورت قسمتی از ساختمان رنگی مولکول و به صورت زنجیر های پلی سولفیدی در آن وجود دارد.این رنگزاها در شکل احیا شده (لوکو) جذب الیاف سلولزی گردیده و سپس به کمک عملیات اکسیداسیون در داخل لیف به شکل نامحلول اولیه در می آیند. رنگزاهای گوگردی نسبت به رنگزاهای خمی راحتتر احیا می شوند اما اکسید کردن مجدد آنها مشکل تر است .
لوکوی یک رنگزای گوگردی (بصورت لوکوی محلول در آب رنگزای اولیه به همراه یک احیا کننده مناسب) دارای شماره ساختمانی مشابه با رنگزای گوگردی نامحلول اولیه Parent Sulphur Dyeمیباشند٬ اما یک رنگزای گوگردی محلول دارای شماره ساختمانی متفاوتی نسبت به رنگزای نامحلول اولیه خود میباشد زیرا لوکوی حاصله مشتق شیمیایی رنگزای اولیه است که میل جذبی به سلولز ندارد ولی در طی عملیات رنگرزی به شکل متمایل به کالا تبدیل میشود . اگرچه رنگزاهای گوگردی متراکم نیز در ساختار خود حاوی گوگرد هستند اما از نظر ساختمان و روش تولید ٬ شباهت کمی به رنگزاهای گوگردی کلاسیک Traditional Sulphur Dye دارند.
رنگزاهای گوگردی به شکل های مختلف نظیر پودر ٬ پودر های احیا شده ٬ دانه بندی ٬ پودرهای پخش شده ٬ خمیر های پخش شده ٬ مایع و انواع محلول در آب به بازار عرضه میشود.
مراحل اصلی کاربرد رنگزاهای گوگردی نامحلول در آب بصورت زیر است :
احیا ٬ که به موجب آن رنگزای نامحلول در آب به شکل محلول در آب در می آید .
رنگرزی ٬ که به موجب آن رنگزای محلول در آب جذب کالا میشود.
آبکشی که به موجب آن همه رنگزاهای آزاد و مواد تعاونی اضافی قبل از مرحله اکسیداسیون از کالا حذف می شوند.
اکسیداسیون که به موجب آن رنگزای جذب شده توسط کالا به شکل نامحلول در آب اکسید می شود.
صابونی کردن ٬ که منجر به افزایش درخشندگی و نیز بهبود ثبات رنگ کالا میشود.
مواد کمکی مورد استفاده در رنگرزی با رنگزاهای گوگردی ششامل احیا کننده ها ٬ آنتی اکسیدان ها ٬ مواد کمپلکس دهنده ٬ مواد تر کننده ٬ اکسید کننده و تثبیت کننده ها میباشند.
در رنگرزی با رنگزاهای گوگردی با توجه به نوع رنگزا از سولفید سدیم Na2S ٬ هیدرو سولفید سدیم NaHS و یا دی تیونیت سدیم Na2S2O4 به عنوان احیا کننده استفاده میشود.
مخلوط سود سوزآور / دی تیونیت سدیم ترکیب شیمیایی متداول برای احیا رنگزای خمی میباشد اما کنترل کنترل این سیستم در رنگرزی با رنگزاهای گوگردی مشکل است و به جز برای برخی رنگزاهای گوگردی – خمی نتایج ثابتی نمی دهد. مخلوط کربنات سدیم / دی تیونیت سدیم برای رنگزاهای گوگردی نا محلول در آب قلیایی ضعیفی است و برای جلوگیری از احیا بیش از حد و بالطبع راندمان رنگی پایین نیاز به کنترل دقیق دارد.پلی سولفید سدیم و بورو هیدرید سدیم میتوانند به عنوان آنتی اکسیدان برای جلوگیری از اکسیداسیون زودرس ٬ بهبود پایداری حمام رنگرزی و کاهش احتمالی برنزه شدن و ثبات سایشی ضعیف استفاده میشوند.
مواد کمپلکس دهنده برای تکشیل کمپلکس های محلول در آب با یونهای فلزی آب وکاهش فعالیت آنها استفاده می شوند تا از ثبات سایشی ضعیف ٬یا نایکنواختی ناشی از یونهای چند ظرفیتی موجود در محلول رنگزا یا در کالا جلوگیری نمایند . مواد تر کننده نیز ممکن است برای بهبود تر شوندگی کالا و افزایش نفوذ بیشتر و یکنواخت رنگزا به داخل کالا استفاده شوند.
بهترین سیستم اکسیداسیون سنتی ٬ استفاده از دی کرومات سدیم/ اسید استیک می باشد زیرا قادر است همه رنگزاهای گوگردی احیا شده را بطور کامل و سریع اکسید نماید و راندمان رنگی و خصوصیات ثباتی بالایی را نتیجه می دهد. هرچند که به خاطر مساپل زیست محیطی و تاثیر نامناسبشان روی زیر دست و قابلیت دوزندگی کالا ٬ بخصوص با رنگزاهای مشکی گوگردی مورد انتقاد روز افزون هستند.
افزودن 1 گرم بر لیتر سولفات مس به حمام های اکسیداسیون این رنگزاها ثبات نوری را بهبود می بخشد اما ممکن است سبب کدر شدن شید و خشن شدن زیر دست گردد.
همچنین استفاده از سولفات مس برای شیدهای تیره توصیه نمی شود چراکه ممکن است تخریب فیزیکی اسیدی را افزایش دهد.
تثبیت کننده هایی نظیر مواد آلکیل دار کننده بر اساس اپی کلرو هیدرین منجر به افزایش فوق العاده ثبات شستشویی رنگزاهای گوگردی می شوند.اما ممکن است ثبات نوری را کاهش دهند. ضمن آنکه در صورت نیاز به اصلاح رنگرزی انجام شده در مورد رنگرزی گوگردی آلکیل دار شده ٬ عملیات رنگبری بسیار مشکل است.
مهمترین مشکلاتی که در رنگرزی با رنگزاهای گوگردی رخ می دهد تخریب اسیدی و برنزه شدن Bronziness کالا میباشند. برنزه شده به ظاهر براق کالای رنگرزی شده با رنگهای گوگردی اطلاق میشود. این عیب به علت تجمع بیش از حد ماده رنگزا روی سطح پارچه ایجاد میگردد.در بعضی از موارد کالای رنگرزی شده با رنگزاهای گوگردی بخصوص در مورد فام مشکی می توانند شرایط مرطوب و دمای بالا در انبار ها مقدار کمی اسید سولفوریک در الیاف سلولزی تولید کنند که منجر به کاهش استحکام کالای رنگرزی شده میگردد در این رابطه از آزمون AATCC 26-1994 استفاده میشود.